Hoe ga je in gesprek over iets waar eigenlijk niet over gesproken wordt? Voor deze opgave stond antropoloog Angela E. Roe toen ze een film wilde maken over het taboe rondom praten over ‘ras’ en ‘kleur’ op Curaçao. Sombra di Koló - De Schaduw van Kleur - is het indrukwekkende resultaat.
“Eerst besloot ik een film te maken over de Curaçaose tambú [een muzikale traditie die zich ontwikkelde tijdens de slavernij en lange tijd verboden was], in de hoop dat gesprekken daarover zouden leiden tot gesprekken over kleur, maar dat werkte niet. Ondertussen kwam ik erachter dat mensen eigenlijk wel heel graag over kleur willen praten. Ze beginnen er alleen niet uit zichzelf over. Toen dacht ik: ‘We gaan dit gewoon doen, we gaan gewoon straight up over kleur praten.” Samen met filmmakers Selwyn de Wind en Hester Jonkhout reisde Roe door vijf totaal verschillende buurten van het eiland om met dertig mensen van diverse leeftijden en afkomst in gesprek te gaan over wat ‘kleur’ voor hen betekent.
‘Vertel me iets over kleur.’
“Omdat er zo weinig onderzoek is gedaan naar de betekenissen van huidskleur en ras op Curaçao, dacht ik: ‘Ik moet gewoon bij het begin beginnen’,” vertelt Roe. “‘Eerst maar eens inventariseren met wat voor verhalen mensen komen.’ En omdat ik de gesprekken zo min mogelijk wilde sturen, stelde ik iedereen dezelfde open vraag: ‘Vertel me iets over kleur.’ In de verhalen die volgden kwam er een scala aan onderwerpen naar voren.”
Slavernij, schaamte en politiek
Een onderwerp dat opvallend weinig naar voren komt in de verhalen is het slavernijverleden van Curaçao. Roe vindt dit jammer, maar het verbaast haar niet: “Als ik kijk naar het monumentenbeheer op Curaçao bijvoorbeeld, dan zie ik dat het Nederlands erfgoed enorm in de spotlights staat. De grote landhuizen en herenhuizen worden bewaard, de slavenhuisjes veel minder. Ook in musea komt het lokale slavernijverleden er toch wel bekaaid vanaf. Mijn vermoeden is dat dit deels door schaamte komt: er hangt zoveel schaamte om het thema van slaaf-zijn heen dat mensen daarmee gewoon niet geassocieerd willen worden. Maar het is ook politiek: de overwegend witte eilandelite wil mensen niet herinneren aan het onrecht dat tot vandaag toe doorloopt.”
Herkenning en dialoog
Hoewel Roe de film speciaal heeft gemaakt voor Curaçao is hij inmiddels ook in Suriname, Mexico en de Verenigde Staten vertoond. De reacties zijn unaniem positief. “Wat ik zo bijzonder vind, is dat mensen overal zeggen: ‘Ik herken dit. Ik kom uit Haïti - of Jamaica, of Trinidad - en daar is het hetzelfde.’ Iemand uit New York zei tegen me: ‘Zie je wel, ik ben niet gek. Het [racisme] zit niet alleen maar in mijn hoofd, het is overal.’”
Het publiek bestaat over het algemeen uit “een hele goede mix van wit en bruin”. “De zaaldiscussies na afloop van de film zijn daardoor ook erg leuk. Ik heb nooit een discussie meegemaakt waarbij het misging, waarbij mensen boos werden of huilend wegliepen. Dan denk ik van ja, we kúnnen dus wel praten over dit onderwerp. Maar je moet wel de toon beheersen.”
Die toon is er een van openheid: “Ik wilde in de film de verhalen van verschillende mensen naast elkaar zetten zonder een oordeel te vellen. Er zijn verhalen waar ik met kromme tenen naar heb zitten luisteren. Maar dan denk ik: ‘Dit is jouw verhaal en dat verhaal heeft alle recht om er te zijn.’ Er zijn genoeg mensen die dat verhaal delen, die zich erin herkennen. Dan komt dat er tenminste uit en dan kunnen we erover praten.”
Politieke agenda
Roe hoopt dat Sombra di Koló ook Curaçaose politici aan het denken zet. “Racisme staat niet op de politieke agenda van Curaçao. De Verenigde Naties hebben in een rapport zelfs hun zorgen geuit daarover.” Tot dusver heeft ze geen reacties gekregen vanuit de politiek. “Misschien is men bang voor escalatie. Maar als je een dialoog start wanneer de sfeer rustig is, kun je het heel goed in de hand houden. Als er helemaal geen aandacht aan wordt besteed door de overheid, dan gaat het op een gegeven moment mis. En natuurlijk zijn er altijd politici die zout in de wonden willen strooien, die het gesprek niet constructief willen aangaan. Maar het kán wel.”
Sombra di Koló wordt vanavond (17 AUG) vertoond om 19:00 uur en woensdag (19 AUG) om 19:30 uur in Rialto.
Tekst: Carline Lucassen