Wat startte als een ambitieus project eindigde in een flop: Cuba’s grootste kerncentrale, opgezet en gefinancierd door Cuba en de Sovjetunie tijdens de Koude oorlog. Nadat het project werd stilgelegd bleef een generatie van gedesillusioneerde arbeiders rond de oude bouwplaats wonen. Deze setting werd de achtergrond voor Carlos M. Quintela’s tweede speelfilm La obra del siglo, over een man die noodgedwongen en op gespannen voet samenleeft met zijn vader en zijn zoon in de ‘nucleaire stad’ Juragua.
Cast
Toen Quintela met Obra begon, wist hij meteen dat hij de acteurs Mario Balmaseda en Mario Guerra zou casten voor de rollen van respectievelijk de opa en de vader. Maar wat hij zeker niet had verwacht, was dat zijn oude jeugdvriend Leonardo Gascón ook een rol zou gaan vertolken. Gascón is namelijk geen acteur, maar fruitverkoper op een markt in Havana. Als verkoper beschikt hij over flink wat overtuigskracht en kreeg uiteindelijk de rol van zoon Leo toebedeeld. ’Met deze drie mannen begonnen we allereerst de relaties tussen de hoofdpersonen uit te werken, te zoeken naar hoe ze zich tot elkaar verhouden. De rest van de cast zochten we er pas later bij. Het verhaal wordt gedragen door de relatie tussen opa en kleinzoon, terwijl het verblijf in de nucleaire stad de hele cast en crew voor steeds meer uitdagingen stelde. Zo werd de film langzaamaan tot wat het nu is: een film die pretendeert het project van de eeuw te zijn.’
Strijd tegen misstanden
Vele Cubanen hebben de bouw van de kerncentrale zien falen, nog voordat het bouwproject überhaupt af was. Daarna is het nooit meer officieel benoemd of besproken in de media of door de staat. De arbeiders belandden in een uitzichtloze situatie terwijl hun geschiedenis werd vergeten. “Er zijn daar dingen misgegaan, maar het systeem keert uit angst de misstanden de rug toe. Deze film gaat de strijd aan met die angst, en schijnt licht op kwesties die het waard zijn om gezien en besproken te worden. Men moet eerst de fouten uit het verleden erkennen voordat er iets nieuws kan worden opgebouwd.”
Omstreden archiefbeelden
Door de hele film heen zien we fragmenten van authentiek archiefmateriaal: promotievideo’s voor de kerncentrale uit de periode van de opbouw. “Op een dag tipte een inwoner ons over het archiefmateriaal en waar het opgeslagen lag. Hoe we precies aan het beeldmateriaal zijn gekomen is een lang verhaal… daarover kan ik een film op zich maken!” Waar de productie van Obra eerst nog niet zoveel stof deed opwaaien, kwamen er steeds meer kritische vragen en reacties nadat de crew het archiefmateriaal in handen had gekregen. Daardoor verschoof het zwaartepunt van de film gaandeweg, en kwam er meer nadruk op de opmerkelijke geschiedenis die al zo lang was verzwegen.
Plannen A, B, C en D
‘Voor een filmproductie zijn in Cuba praktisch gezien twee budgetten nodig, een voor de film en nog een voor alle onvoorspelbaarheden die het Cubaanse leven kenmerken. De realiteit haalt je altijd in en zorgt dat je plan A overgaat in plan B, C of D.’ Het lastigste vindt Quintela om in zo’n situatie gelijk een beslissing te maken en gewoon door te gaan. Een voorbeeld? ‘In de beginscène komen een paar mannen van de ongediertebestrijding langs. Toen een van de mannen het rookpistool wilde aanzetten, bleek het ding niet te werken. En voor een andere scène wilden we filmen hoe de hond opnieuw tot leven kwam, waarvoor we hem eerst een slaappilletje moesten geven. Maar de pillen bleken over datum en werkten niet meer. We moesten die scène dus helaas maar schrappen.’
Cyclus van leven en dood
‘Zoals een inwoner van Juragua zei: de stad is een beetje levend een beetje dood tegelijkertijd, ondanks dat de dood er een andere verschijningsvorm heeft dan die wij kennen. Het is een cyclus, die je alleen maar waarneemt als je leeft.’ Quintela vertaalt dit in de surrealistische scène waarin de vis, de opa en de hond één voor één sterven en dan weer tot leven komen. De hond lijkt dood, maar verschijnt in latere scènes weer levend, zij het onopvallend, terug in beeld. Wat Quintela hiermee wil zeggen? “Het ergste is denk ik niet om te sterven, maar om terug te komen in dezelfde werkelijkheid als die je achterliet.”
La obra del siglo is op vrijdag 21 augustus om 19:00 nog te zien in Rialto.
Tekst: Renate Roze